Weerstandsvermogen en Risicobeheersing

Alle  risico's die de gemeente loopt op enig moment, vormen gezamenlijk het risicoprofiel van de gemeente op een bepaald moment. De risico's worden periodiek binnen de P&C-cyclus geïnventariseerd en geüpdatet. De meest actuele inventarisatie is van 31 december 2022. De 10 grootste risico's zijn in onderstaande tabel samengevat.

Toelichting tabel 1:
Het maximale financiële gevolg van de tien grootste risico's is € 8,9 miljoen. Voor de overige risico's is het financiële gevolg € 2,2 miljoen. Het totale maximale financiële gevolg van alle risico's bedraagt per 31 december 2022 € 11,1 miljoen.
In onderstaande tabel is de ontwikkeling van het risicoprofiel weergegeven ten opzichte van de laatste risico-inventarisatie (begroting 2023).

Ontwikkeling van het  risicoprofiel

De ontwikkeling wordt geschetst ten opzichte van de laatste risico-inventarisatie (begroting 2023).

Per saldo is er een risicoafname van € 0,9 miljoen ten opzichte van de laatste actualisatie bij
de begroting 2023, toen het totaalbedrag van de geïnventariseerde risico's € 12,1 miljoen bedroeg.

De belangrijkste verklaring voor wijziging van het risicoprofiel zijn het hogere risico van een hogere inflatie en het afgenomen risico van de invoering van de Omgevingswet.

Mutaties in risico's
De volgende risico's zijn nieuw (2):

• R389 onverwachte uitgaven aan zorgaanbieders die tot 5 jaar na de datum van geleverde zorg kunnen declareren.
• R390 Stijging van tarieven WMO en JW omdat die conform landelijke regelgeving reëel moeten zijn.

De volgende risico's zijn vervallen (6):

• R353 De behoefte aan Wmo voorzieningen stijgt meer dan begroot, dan wel stijging van tarieven, die conform landelijke regelgeving reëel moeten zijn.
• R367 Meerkosten sanering verontreinigde grond drugslab
• R375 Grondexploitatie Leersumsestraatweg (v.h. Opijnen)
• R377 Doelgroepenvervoer
• R379 Doordecentralisatie Beschermd Wonen en maatschappelijke opvang per 1-1-2023.
• R386 Dekkingstekort wet kwaliteitsborging

De benodigde weerstandscapaciteit wordt berekend aan de hand van de geïnventariseerde financiële risico’s en de zogenaamde ‘Monte Carlo simulatie’. Dit is een gewogen risicosimulatie waarbij  rekening is gehouden met de kans op voordoen van een risico en het ingeschatte financiële effect, met de aanname dat de risico’s zich niet allemaal gelijktijdig en in hun maximale omvang voordoen.

Voor het bepalen van de benodigde weerstandscapaciteit is een Monte Carlo simulatie uitgevoerd met een waarschijnlijkheidspercentage van 90%. Hieruit volgt dat met een waarschijnlijkheid van 90% kan worden gesteld dat de benodigde weerstandscapaciteit € 6.518.553 bedraagt.

Berekening beschikbare weerstandscapaciteit

De weerstandscapaciteit bestaat conform het vastgestelde beleid uit de algemene reserve, de onbenutte belastingcapaciteit en de stelpost onvoorziene uitgaven.

Toelichting tabel 2:
De toename van de weerstandscapaciteit is vooral gelegen in de toename van de algemene reserve als gevolg van toevoeging van het rekeningresultaat 2021.

Om te bepalen of het huidige weerstandsvermogen toereikend is, wordt de benodigde weerstandscapaciteit (die uit de risicosimulatie voortvloeit) afgezet tegen de beschikbare weerstandscapaciteit. De uitkomst van deze berekening vormt het weerstandsvermogen en wordt uitgedrukt in een ratio. Daarbij geldt: hoe hoger de ratio, hoe groter het vermogen om weerstand te bieden aan de financiële gevolgen van optredende risico’s.

Voor de beoordeling van de ratio wordt een norm gehanteerd die door bureau Naris in samenwerking met de Universiteit Twente is ontwikkeld. Deze norm wordt landelijk veel toegepast bij gemeenten.

Toelichting tabel 3:
Berekening ratio:

Op basis van de landelijke norm kwantificeren we het weerstandsvermogen als 'uitstekend'.

Toelichting tabel 4:
De weerstandsratio is met 3,85 hoger dan was begroot voor 2022 en ook hoger ten opzichte van de realisatie in de jaarrekening 2021. Vooral de sterke toename van de algemene reserve als gevolg van toevoeging van het rekeningresultaat 2021 is hier debet aan. Deze ontwikkeling betekent dat de gemeente beter bestand is tegen financiële tegenvallers van niet begrote risico's.

* Onder het kopje Beoordeling kengetallen in relatie tot de financiële positie vindt u een nadere toelichting over de onderdelen 1a, 1b en 2.

In artikel 11 van het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) is bepaald dat in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing van de begroting en het jaarverslag, financiële kengetallen worden opgenomen voor achtereenvolgens:

De netto schuldquote, de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen, de solvabiliteitsratio, de structurele exploitatieruimte, de grondexploitatie en de belastingcapaciteit.
Deze kengetallen geven inzicht in de financiële positie van de gemeente op basis van de balans. De definities van de kengetallen zijn vastgelegd in een ministeriële regeling (Regeling vaststelling wijze waarop kengetallen worden vastgesteld en opgenomen in begroting en jaarverslag).

Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft de volgende signaleringswaarden voor de kengetallen gegeven:

De netto schuldquote

De netto schuldquote geeft de verhouding aan tussen de totale netto schuld van de gemeente, zijnde  schulden minus financiële activa exclusief verstrekte leningen, en de baten. Het is een indicatie van de mate waarin de rentelasten en aflossingen op de exploitatie drukken. Een laag percentage (lager dan 90%) is gunstig.

1. Vaste schulden (cf. art. 46 BBV)
2. Netto vlottende schuld (cf. art. 48 BBV)
3. Overlopende passiva (cf. art. 49 BBV)
4. Financiële activa (cf. art. 36 lid d, e en f)
5. Uitzettingen < 1 jaar (cf. art. 39 BBV)
6. Liquide middelen (cf art. 40 BBV)
7. Overlopende activa (cf. art. 40a BBV)
8. Totale baten (cf. art. 27 lid 1 sub c BBV excl. mutaties reserves)
9. Netto schuldquote = (A+B+C-D-E-F-G)/H x 100%

De netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen

De definitie van de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen, is gelijk aan de definitie van de netto schuldquote met dien verstande dat alle financiële activa (D  incl. art. 36 b en c) in de berekening worden betrokken, ook alle verstrekte leningen.
Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen = (A+B+C-D-E-F-G)/H x 100%

De solvabiliteitsratio

Dit kengetal geeft inzicht in de mate waarin de gemeente in staat is aan haar financiële verplichtingen te voldoen. Onder de solvabiliteitsratio wordt verstaan het eigen vermogen als percentage van het balanstotaal. Het eigen vermogen van een gemeente bestaat volgens artikel 42 BBV uit de reserves (zowel de algemene reserve als de bestemmingsreserves) en het resultaat uit het overzicht van baten en lasten.

1. Eigen vermogen (cf. art. 42 BBV)
2. Totaal passiva (cf. art. 41 resp. 47 BBV)

Solvabiliteit = (A/B) x 100%

De grondexploitatie

Dit kengetal geeft weer hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten.
De boekwaarde van de voorraden grond is van belang, omdat deze waarde moet worden terugverdiend bij de verkoop.

Het is dus belangrijk om te kunnen beoordelen of er een reële verwachting is dat een grondexploitatie kan bijdragen aan de verlaging van de schuld. Staat de grond tegen een te hoge waarde op de balans dan moet die worden afgewaardeerd en dat leidt tot een lager eigen vermogen en dus een lagere solvabiliteitsratio.

1. Niet in exploitatie genomen bouwgronden (cf. art. 38 lid a punt 1 BBV)
2. Bouwgronden in exploitatie (cf. art.38 lid b BBV)
3. Totale baten (cf. art. 27 lid c BBV excl. mutaties reserves)

Grondexploitatie = (A+B)/C x 100%

De structurele exploitatieruimte

Dit kengetal is van belang voor de beoordeling van de structurele ruimte die een gemeente heeft om de eigen lasten te dragen, of welke structurele stijging van de baten of structurele daling van de lasten daarvoor nodig is.

Voor de beoordeling van het structurele en reële evenwicht van de begroting wordt onderscheid gemaakt tussen structurele en incidentele lasten. De structurele exploitatieruimte wordt bepaald door het saldo van de structurele baten en lasten en het saldo van de structurele onttrekkingen en toevoegingen aan reserves te delen door de totale baten. De uitkomst wordt uitgedrukt in een percentage.

1. Totale structurele lasten
2. Totale structurele baten
3. Totale structurele toevoegingen aan de reserves
4. Totale structurele onttrekkingen aan de reserves
5. Totale baten exclusief de mutaties reserves.

Structurele exploitatieruimte = ((B-A)+(D-C))/(E) x 100%

De belastingcapaciteit

De belastingcapaciteit geeft inzicht hoe de belastingdruk in de gemeente zich verhoudt ten opzichte van het landelijke gemiddelde. Dit begrip heeft een andere definitie dan het begrip onbenutte belastingcapaciteit uit de paragraaf Lokale heffingen en is daarmee niet vergelijkbaar

De definitie van het kengetal belastingcapaciteit is:

Woonlasten van een meerpersoonshuishouden in het begrotingsjaar ten opzichte van het landelijk gemiddelde in het jaar voorafgaand aan het begrotingsjaar, uitgedrukt in een percentage. De ruimte die een gemeente heeft om zijn belastingen te verhogen, wordt vaak gerelateerd aan de totale woonlasten. Onder de woonlasten worden verstaan de OZB, de rioolheffing en afvalstoffenheffing voor een woning met gemiddelde waarde in die gemeente.

1. OZB-lasten voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde
2. Rioolheffing voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde
3. Afvalstoffenheffing voor een gezin
4. Eventuele heffingskorting
5. Totale woonlasten voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde (A+B+C-D)
6. Woonlasten landelijke gemiddelde voor gezin in t-1

Belastingcapaciteit: woonlasten (E) t.o.v. landelijke gemiddelde jaar er voor (F) = (E/F) x 100%
Voor een verdere toelichting op het onderdeel belastingcapaciteit verwijzen we naar de paragraaf lokale heffingen en onderstaande beoordeling.

Beoordeling kengetallen in relatie tot de financiële positie

Een aantal kengetallen is in deze jaarrekening ten opzichte van voorgaande periode sterk gewijzigd resp. verbeterd:

• netto schuldquote
• solvabiliteit
• structureel begrotingssaldo

De andere kengetallen bewegen stabiel binnen een vaste marge.
Hieronder gaan we in op de achterliggende ontwikkelingen.

Kengetallen m.b.t. de weerbaarheid van de financiële positie
De netto schuldquotes, solvabiliteit en grondexploitatie geven een indicatie van de weerbaarheid van de financiële positie, ofwel de mate waarin de gemeente financieel gezond is.
De netto schuldquote (al dan niet gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen) en de solvabiliteit zijn sterk verbeterd door met name de stijging van de baten respectievelijk de reserves. De netto schuldquotes komen hiermee op een gezond niveau, de solvabiliteit zit daar net onder.
Het kengetal grondexploitatie is van voldoende niveau en stabiel laag. Door stijging van de baten is het percentage lager dan voorgaande periode. Het aantal en de financiële omvang van de grondexploitaties is klein respectievelijk laag, wat verklaard wordt door de beperkte mogelijkheden binnen onze gemeente. Dit maakt dat de grondexploitaties relatief weinig risico gegeven op de financiële positie.

Wendbaarheid van de financiële positie
Bij de wendbaarheid van de financiële positie gaat het om de structurele exploitatieruimte en de belastingcapaciteit. Dit geeft de mate aan waarin de gemeente over financiële ruimte beschikt om op plotselinge veranderende financiële omstandigheden te anticiperen of reageren.

Het percentage structurele exploitatieruimte is sterk gestegen: van 2,6% naar 12,1%. Dat verdient een nadere toelichting. Hieronder de details van het percentage:

Toelichting:

• een gerealiseerd saldo van de structurele baten en lasten van € 18,0 mln. bij een gerealiseerd saldo van totale baten exclusief mutatie reserves van € 148,5 mln. geeft een gerealiseerd percentage van 12,1% in de jaarrekening 2022;
• bij het opstellen van de begroting 2022 waren dezelfde variabelen € 3,6 mln., € 138,5 mln. resp. 2,6%;
• de stijging van het percentage is het gevolg van een sterkere stijging van het saldo van structurele baten en lasten (met € 14,4 mln.), dan de stijging van de totale baten (met € 10 mln.);
• de grootste afwijkingen als verklaring voor stijging van het saldo van structurele baten en lasten (met € 14,4 mln.) hebben bijna volledig betrekking op de baten: stijging uitkering gemeentefonds (€ 11,0 mln.), mutatie voorziening wethouderspensioen (€ 1,1 mln.), baten kabels en leidingen (€ 1,2 mln.), baten leges bouwvergunningen (€ 0,5 mln.).

De begrotingsposten in de begroting en jaarrekening zijn conform BBV en het toetsingskader van de provincie ingedeeld in structureel of incidenteel:

• een begrotingspost is als structureel gedefinieerd als deze voor onbepaalde tijd in de begroting is opgenomen;
• een begrotingspost is als incidenteel gedefinieerd als deze voor bepaalde tijd en met een onvoorwaardelijke einddatum in de begroting is opgenomen;
• structurele begrotingsposten zijn de regel, incidentele begrotingsposten zijn de uitzondering.

Bovenstaande definities van de structurele resp. incidentele aard van een begrotingspost, dienen niet verward te worden met de structurele of incidentele aard van een financiële afwijking tussen het begrote en het gerealiseerde bedrag van een begrotingspost. Zo kan er in een structurele begrotingspost een afwijking zijn die een incidenteel effect heeft op het begrotingssaldo; de afwijking tussen begroting en werkelijkheid wordt geacht eenmalig te zijn (een jaar) en zich niet te herhalen (meerdere jaren).

De  belastingcapaciteit blijft hoog maar is wel iets lager dan in de jaarrekening 2021. De stijging van de woonlasten is structureel hoger dan het landelijk gemiddelde (in het voorgaande belastingjaar). Het kengetal als een maat voor de belastingdruk is hoog. De belangrijkste verklaring hiervoor is dat de relatief hoge woningwaarde in onze gemeente (t.o.v. het landelijk gemiddelde) , in combinatie met een relatief laag OZB-percentage (t.o.v. het landelijk gemiddelde), leidt tot hoge woonlasten per huishouden in euro's uitgedrukt..